Έννοιες ενόχων ενοχικές: Θύτες και θύματα

Το πάρεργον σε ένα κείμενο ‘η το πάρεργον ενός κειμένου δύναται να συμπληρώσει ή να επεξηγήσει περαιτέρω το έργο το ίδιο. Γιατί τι μπορεί να δηλώνει άλλο παρά το απολύτως προφανές. Ότι δηλαδή ο αφηγητής καλεί τον αναγνώστη να διαβάσει το έργο του που αποτελεί και την επίσημη εκδοχή αυτού που θέλει να εκφράσει, ενώ για οποιεσδήποτε υποδείξεις λεπτομέρειες ή συμπληρώματα μπορεί να αποταθεί στο …πάρεργο. Κάτι πάει λάθος με αυτή την εξήγηση. Και ο λόγος είναι γιατί το ‘πάρεργο’ τείνει εδώ να εξισώνεται με το τι πάει να πει ‘παράθεμα’ ή ‘υπόμνημα’ ή ‘υποσημείωση’ ή κάτι τέλος πάντων σχετικό με όλα αυτά που γνωρίζουμε. Που μάλλον και όπως θα υποστηριχθεί, δεν είναι.

Η ενασχόληση με ορολογίες δηλαδή με το τι εστί τι και για το καθετί, ενέχει κινδύνους και δυσκολίες. Στο πλαίσιο ωστόσο που ο συγγραφέας καταπιάνεται με κάποιο ζήτημα οφείλει να λογαριαστεί με την επίπονη εργασία διαλεύκανσης. Είναι η κρίσιμη στιγμή κατά την οποία ο συγγραφέας αναμετράται με νοήματα για να φτάσει τελικά να αποδώσει μόνο μια έκφανση, μια σταλαγματιά αυτού που θεωρεί ουσιαστικό. Ο Agamben αναφέρεται στο θέμα της ορολογίας(terminology) λέγοντας ότι η απόδοση όρων αποτελεί την ποιητική στιγμή της σκέψης χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι ο φιλόσοφος πρέπει παντού και πάντοτε να ορίζει τους τεχνικούς του όρους. Ο Schopenhauer εκθειάζει τον ανθρώπινο λόγο λέγοντας ότι αποτελεί υλικό ανθεκτικότατο. Το πιο ανθεκτικό απ’όλα. Μιλά για την τέχνη του ποιητή να αποκρυσταλλώνει στο χαρτί αισθήματα που μένουν ανεξίτηλα μέσα στον χρόνο έτσι που κάθε φορά που αυτά διαβάζονται να αφυπνίζουν και να αφυπνίζονται. Να παίρνουν ανάσα και χρώμα και να ξυπνούν στον αναγνώστη το αίσθημα της στιγμής εκείνης που δεν γνωρίζει χρόνο.

Εδώ βέβαια ανακύπτει μια σειρά ζητημάτων που έχουν να κάνουν με τους σκοπούς και τις στοχοθεσίες αυτού που γράφει «και άρα» θέλει να αποδώσει νοήματα. Η ορολογία ενδεχομένως να συμφωνεί με μια αντικειμενική συνθήκη που θέλει τα νοήματα να έχουν ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα, και αυτό για λόγους στοιχειώδους συνεννόησης μεταξύ ‘ιδίων’ και ‘δια-αντιδρώντων’. Αυτό όμως καθόλου δεν εμποδίζει την συνύφανση ορισμών στην βάση μιας νέας και εμπλουτισμένης νοηματοδότησης. Τα νοήματα δεν βρίσκονται apriori τιθέμενα σε ένα κόσμο ξένο και εμείς αυτοί που αναμένουν να τα αδράξουν με τρόπο μαγικό . Ο άνθρωπος ασφαλώς και δεν είναι το όχημα μεταφοράς νοημάτων στέρεων και αμετάλλακτων μέσα στην ιστορία. Αντίθετα είναι η ιστορία του η ίδια, ή καλύτερα, το βίωμα του ως εμπειρία αυτό που δίνει στην ουσία νόημα. O Hegel σε μια από τις πραγματεύσεις του καταφέρεται εναντίων του Kant ονομάζοντας τον ως τον φιλόσοφο εκείνο που βάλθηκε να μας πείσει ότι ξέρουμε να κολυμπούμε προτού εμείς μπούμε στην θάλασσα. Το παράδειγμα στέκει καθόλα διαφωτιστικό γιατί μας δίνει να καταλάβουμε μέχρι πού μπορεί να φτάσει μια λογική που θέλει ‘την ιδέα’ να κρατά προτεραιότητα έναντι ‘της πράξης’. Μια λογική που θέλει την ιδέα να κυβερνά την πράξη και να την τιθασεύει με τρόπο μονοσήμαντα συγκεκριμένο και για χρόνο αόριστο.

Κάπου εδώ το κείμενο αλλάζει ρότα. Βάλλεται για άλλες πολιτείες. Ενδεχομένως να παρεκκλίνει της νενομισμένης του πορείας δεδομένου ότι ο γράφων άλλα είχε στον νου του και άλλα του προκύψανε. Αυτό όμως καθ’ουδένα λόγο δεν τον πτοεί. Αντίθετα τον ανατροφοδοτεί και τον ενδυναμώνει. Ένας τίτλος στην ειδησεογραφική στήλη του ελληνικού in.gr δίνει το έναυσμα για μια κριτική επί του λεχθέντος και του πραχθέντος.

Ο πρόεδρος του κόμματος «Νέα Δημοκρατία»



...μίλησε στους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών του πνεύματος και του πολιτισμού, εν ολίγοις στα ‘cult figures’ της γαλανόλευκου καλώντας τους:
« …να βοηθήσουν, έτσι ώστε να απενοχοποιηθούν όροι και έννοιες, όπως είναι η πατρίδα, ο Θεός, η επιχειρηματικότητα, η ανάπτυξη και η ασφάλεια, λέγοντας πως ‘ο κόσμος πιστεύει περισσότερο σε εσάς από ό,τι στους πολιτικούς και σας καλώ να δείξετε αλληλεγγύη’.»

Στο πλαίσιο που εδώ μιλάμε για νοήματα και ορισμούς η δήλωση του Σαμαρά συγκεντρώνει ενδιαφέρον. Είναι καιρός λέει να απενοχοποιηθούν όροι και έννοιες από το συλλογικό ασυνείδητο του Έλληνα έτσι που η χώρα να βρει προκοπή και να δει μπροστά. Οι έννοιες πατρίδα, θεός και επιχειρηματικότητα διαλέγονται εδώ συνειρμικά και μάλιστα με μια σειρά προτεραιότητας που εντυπωσιάζει . Αποτελεί τον ‘αξιακό κώδικα’ της παραδοσιακής ελληνικής δεξιάς βάση του οποίου χαράζει πολιτικές εδώ και δεκαετίες. Σε μια ελαφρώς διασκευασμένη μορφή το πατρίς-θρησκεία-οικογένεια δίνει την θέση του στο πατρίς-Θεός!-επιχειρηματικότητα έτσι που να φαντάζει καθόλα ευθυγραμμισμένο με το πνεύμα των καιρών. Ο Σαμάρας απευθυνόμενος σε ένα ακροατήριο ‘εγνωσμένης αξίας’ προτείνει την επανα-νοηματοδότηση εννοιών στην βάση του ξεπλύματος ενός ενοχικού παρελθόντος που ούτε βοηθά την χώρα να δει μπροστά ούτε ασφαλώς και τον ίδιο να προκόψει ενόψει εκλογών. Οι έννοιες που αναφέρει είναι πράγματι φορτισμένες με πολλές ενοχές σε ένα τόπο που ξέρει πρώτο χέρι τι πάει να πει πατρίδα και θεός, πόσο μάλλον επιχειρηματικότητα και ανάπτυξη. Η απεύθυνση στην τάξη των αυτόφωτων ευνούχων λαμβάνει χαρακτήρα εθνικής κάθαρσης εφόσον φαίνεται να γνωρίζει την θέση κλειδί που κατέχει η επιστήμη και ο επιστημονικός διάλογος σε θέματα χάραξης και ανα-νοηματοδότησης στρατηγικών. Η κορύφωση του παγόβουνου ωστόσο έρχεται με το τελευταίο μέρος της δήλωσης. Εδώ ο Σαμάρας επιδιδόμενος σε ένα ρεσιτάλ κάλυψης-απόκρυψης αναφέρει ότι ο κόσμος πιστεύει περισσότερο σε εσάς (δηλαδή στους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών) απ’ ότι στους πολιτικούς. Ο ίδιος φροντίζει πλημμελώς να τοποθετήσει τον εαυτό του έξω από την κάστα των πολιτικών αφού ένα ενδεχόμενο εμείς μάλλον θα έβλαπτε τους σκοπούς της προεκλογικής του καμπάνιας και κλείνει με μηνύματα αλληλεγγύης , μάλλον απέναντι στον κόσμο και το γενικό κακό που βρήκε την Ελλάδα. Καλεί τέλος άπαντες να δουλέψουν μαζί για την επαναφορά του κοινού καλού και για την ανάδειξη του στην πρωθυπουργία.

Αυτά ίσως ηχούν τραγελαφικά, γεγονός είναι όμως ότι οι έννοιες και τα νοήματα έχουν δύναμη ικανή να μεταστρέφουν τα πολιτικά σκηνικά των καιρών. Δεν είναι οντότητες που αντλούν την σημασία τους από το άπειρον μα πραγματικά συμβάντα ικανά να διαρρηγνύουν την ροή του χρόνου και την κατάντια των καιρών. Μια ιστορία ανιστόρητη που διαβαίνει τους δρόμους της εξέλιξης πατά πάνω στα χνάρια της καταστροφής. Η κατάντια δεν καμουφλάρεται πίσω από μεγάλα λόγια και υποσχέσεις για μέρες που ποτέ δεν έρχονται. Η απενοχοποίηση εννοιών δεν παίρνει θέση στις αίθουσες δεξιώσεων και στα πανηγύρια από κανένα ηγέτη και καμιά αυθεντία. Δεν σκηνοθετείται. Οι έννοιες κάθε άλλο παρά αθώες δεν είναι ούτε και περιμένουν τον Σαμαρά και κανένα Σαμαρά για να πάρουν εξιτήριο από την φυλακή . Η επιστημονική οξυδέρκεια κάποιων ενδεχομένως να τις χρησιμοποιεί με τρόπο συγκεκριμένο και εγκεκριμένο από τα επιτελεία της ορθολογικής σκέψης αυτό όμως δεν πάει να πει ότι οι έννοιες κυβερνώνται κατ΄αποκλειστικότητα από κάποιους.

Οι έννοιες τείνουν να ‘διαφεύγουν της κράτησης’ γιατί αποτελούν ποιητικές στιγμές της σκέψης. Μιας σκέψης που τοποθετείται ερμητικά έξω από τα εδάφια των γραμμάτων και των τεχνών. Μιλά με ήχους και επικοινωνεί αισθήματα, διατρανώνει επιθυμίες και πλάθει εικόνες. Ζεί και αισθάνεται, αγαπά και αγαπιέται.

Aneipwtos

- Η Νένη Πανουργία δίνει ένα ενδιαφέρον οδοιπορικό στο τι εστί πάρεργον. Μπορεί να βρεθεί εδώ: http://dangerouscitizens.columbia.edu/note-parerga/1/
- Agamben G. 2008 What is an Apparatus, Stanford University Press-
- Schopenhauer A. Parerga and prolegomena, On names and Words, Clarendon Press Oxford 1974
- Χέγκελ Γ. Η Επιστήμη της Λογικής, Μτφ. Τζαβάρας Γ., Εκδ. «Δοδώνη» Αθήνα- Γιάννινα 1991
- Foucault M. Power/Knowledge, Truth and Power, The Harvester Press 1980

Από: aneipwtos