"Ο Νιτσε και οι Αναρχικοι"

Η προταση της συνδεσης του Νιτσε με τον αναρχισμο μπορει σε πολλους να ακουγεται θρασυτατη. Ακομα κ αν καποιος επιμενει στην παλια πεποιθηση οτι η "εργατικη ταξη" (οποια κ αν ειναι αυτη σημερα) ειναι η μονη που μπορει να πραγματοποιησει την επαναστατικη αλλαγη, οτι ο Νιτσε επηρρεασε τον φασισμο, και οτι δεν ηταν παρα ενας ατομιστης που υποστηριζε το δικαιωμα των δυνατων να κυριαρχουν επι των αδυνατων, ο ιδιος ο Νιτσε ειχε επανηλλειμενα αποκηρυξει το αναρχικο κινημα της εποχης του, αποκαλωντας τους "επιμονα σκυλια" και κατηγορωντας τους για απεχθεια. Χωρις να ανατρεξω στα ιδια τα εργα του Νιτσε σε μια προσπαθεια να "αποδειξω" ή να "διαψευσω" αν ειναι συμβατος με τον αναρχισμο ή οχι, πιστευω οτι ειναι αποτελεσματικοτερο να προσεγγισω αυτη την προταση συνδεσης με μια ματια στο ιστορικο αρχειο ωστε να καταλαβω τον τροπο με τον οποιο οι ιδιοι οι αναρχικοι εχουν προσεγγισει τον Νιτσε. Η εντυπωσιακη απαντηση ειναι πως πολλοι απο εκεινους τον συμπαθουσαν ιδιαιτερα, μεταξυ των οποιων και οι "κλασσικοι αναρχικοι". Για την ακριβεια, μερικοι απο αυτους αξιοποιησαν τις ιδεες του για να υποστηριξουν τις αναρχικες πεποιθησεις για τον ταξικο αγωνα.

Ο καταλογος δεν μπορει να περιοριζεται στους αναρχικους που περιοριστηκαν στο πεδιο της κουλτουρας, οπως η Εμμα Γκολντμαν, η οποια παρεδωσε εκατονταδες διαλεξεις για τον Νιτσε και τον βαπτισε επιτιμο αναρχικο. Οι συμπαθουντες τον Νιτσε περιλαμβανουν και επιφανη μελη της CNT–FAI στην δεκαετια του 1930, οπως τον Σαλβαντορ Σεγκουϊ και την αναρχοφεμινιστρια Φεντερικα Μοντσενι, αναρχοσυνδικαλιστες οπως τον Ρουντολφ Ροκερ, μεχρι και τον νεοτερο Μαρεϊ Μπούκτσιν, ο οποιος ανεφερθηκε στην Νιτσεϊκη επινοηση της "επανεκτιμησης των αξιων" υποστηριζοντας το προγραμμα των ισπανων αναρχικων.

Ηταν αρκετα αυτα που ελκυσαν τους αναρχικους στον Νιτσε: το μισος του για το κρατος, η απεχθεια του για την ανοητη κοινωνικη συμπεριφορα της "αγελης", ο (σχεδον παθολογικος) αντιχριστιανισμος του, η δυσπιστια του για τις συνεπειες τοσο της αγορας οσο και του κρατους στην πολιτιστικη παραγωγη, καθως και η επιθυμια του για εναν "υπερβατικο ανθρωπο" — δηλαδη εναν νεο ανθρωπο που δεν θα ειναι ουτε αφεντης ουτε σκλαβος —, και τα εγκωμια του για τον εκστατικο και δημιουργικο εαυτο, εχοντας ως αρχετυπο τον καλλιτεχνη, ο οποιος μπορει να κραυγασει "Ναι" στην αυτοδιαπλαση ενος νεου κοσμου απο την βαση του τιποτα, καθως και την αναπτυξη της "επανεκτιμησης των αξιων" ως πηγης αλλαγης, σε αντιθεση με την μαρξιστικη αντιληψη του ταξικου αγωνα ως μιας διαλεκτικης της ιστορικης γραμμικοτητας.

Σαφως, στην συμπαθεια τους αυτη, οι αναρχικοι παρεβλεψαν τον μισογυνισμο του, τον ελιτισμο του, και την απεχθεια του για οσους εργαζονταν για την κοινωνικη δικαιοσυνη — καθως και την ιδια του την αντιπαθεια για εκεινους! Απο την αλλη ομως και οι φασιστες ξεχασαν το μισος του Νιτσε για τον γερμανικο εθνικισμο, τον θαυμασμο του για τους εβραιους, την υπερασπιση των διαφυλετικων γαμων, την αηδια που του προκαλουσε η κακομοιρια (της οποιας ο Χιτλερ αποτελεσε την κατ’ εξοχη προσωποποιηση), καθως και την απεχθεια του για το κρατος, την αγοραια και δουλοπρεπη νοοτροπια, τα θεμελια δηλαδη του φασιστικου συστηματος.

Η θετικη πλευρα, για την αριστερα εν γενει, του Νιτσε διατυπωνεται σαφεστερα απο την Εμμα Γκολντμαν. Εκεινη επιμεληθηκε την εκδοση Μητερα Γη επι 12 ετη μεχρις οτου η αμερικανικη κυβερνηση την συνελαβε για τις δραστηριοτητες της κατα της στρατευσης το 1917, εξοριζοντας την στην σοβιετικη ενωση δυο χρονια αργοτερα. Η Μητερα Γη ηταν ενα απο τα σημεια αναφορας των αναρχοκομμουνιστων, των ατομιστων, των μουτουαλιστων, των συνδικαλιστων και των πολλων καλλιτεχνων της αβαντ γκαρντ που θεωρουσαν τους αναρχικους την πολιτικη διασταση και των δικων τους πεποιθησεων (με τον ιδιο ακριβως τροπο που και οι εκφραστες της αντικουλτουρας εκαναν το ιδιο μετα τον 2ο Π.Π.). Η περιοδικη εκδοση, και η ιδια η Γκολντμαν, προωθησαν εντονα τον Νιτσε, οχι μονο με την εκδοση αρθρων που εκλαϊκευαν και συζητουσαν τις ιδεες του, αλλα και με την παραγγελια ολοκληρων των εργων του απο το δια αλληλογραφιας ταχυδρομειο τους.

Στην αυτοβιογραφια της, Ζωντας την Ζωη Μου, η Γκολντμαν εγραψε για την πρωτη της συναντηση με τα εργα του Νιτσε στην δεκαετια του 1890. "Η μαγεια της γλωσσας του, η ομορφια του οραματος του, με μετεφεραν σε υψη που δεν ειχα ονειρευτει ποτε. Λαχταρουσα να καταβροχθισω καθε γραμμη των γραπτων του. . ." Εγραψε επισης οτι ο "Νιτσε δεν ηταν ενας κοινωνικος θεωρητικος αλλα ενας ποιητης, επαναστατης και πρωτοπορος. Η ευγενεια του δε δεν προερχονταν απο την καταγωγη του ή την οικονομικη του δυνατοτητα, αλλα απο το πνευμα του. Με αυτη την εννοια, "ο Νιτσε ηταν ενας αναρχικος, και ολοι οι πραγματικοι αναρχικοι ειναι ευγενεις." Οπως περιγραφει ο Λι Σταρκρος στο βιβλιο του Εγω δεν ειμαι Ανθρωπος, Ειμαι Δυναμιτης!, η Γκολντμαν εκλαϊκευσε τις ιδεες του Νιτσε στις περιοδειες διαλεξεων που εδωσε και ανεπτυξε πολλες απο τις αντιληψεις του για την ηθικη και το κρατος στα γραπτα της. Παρ’ ολα αυτα ομως, συνδυαζε παντα τον τροπο που ο Νιτσε προτεινε για την αυτοδημιουργια, με ενα ειδος Κροποτκιανου αναρχοκομμουνισμου.

Η Γκολντμαν δεν ηταν η μονη αναρχικη που συνδυασε τον Νιτσε με τον Κροποτκιν ωστοσο. Ο Αλαν Αντλιφ καταγραφει (επισης στο Εγω δεν ειμαι Ανθρωπος, Ειμαι Δυναμιτης!) τον τροπο με τον οποιο ο ινδος κριτικος τεχνης και αντιιμπεριαλιστης Αναντα Κουμαρασουαμι συνδυασε τον ατομισμο του Νιτσε και την αισθηση της πνευματικης ανανεωσης με τον οικονομισμο του Κροποτκιν και αλλες ασιατικες ιδεαλιστικες αντιληψεις. Η συνθεση αυτη αποτελεση την βαση της αντιστασης στην βρετανικη αποικιοκρατια καθως και στην εξαπλωση της βιομηχανοποιησης.

Ο ιδιος ο Κροποτκιν δεν ηταν απο τους ενθερμους οπαδους του Νιτσε παντως. Οι ελαχιστες γραπτες αναφορες του Κροποτκιν για τον Νιτσε ειναι αυστηρες, ενω σιγουρα δεν θεωρουσε οτι ο Νιτσε (ή και ο Στιρνερ) ηταν συμφωνοι με την προοπτικη του. Αλλα ο Κροποτκιν πηρε τον στοχασμο του στον ταφο, πεθαινοντας προτου προλαβει να ολοκληρωσει το τελευταιο κεφαλαιο της Ηθικης του, η οποια αναφερονταν στον Στιρνερ, τον Νιτσε, τον Τολστοϊ και αλλους.

Οι ισπανοι αναρχικοι ανεμειξαν κ εκεινοι την ταξικη πολιτικη τους με την Νιτσεϊκη εμπνευση. Ο Μαρεϊ Μπουκτσιν, στο εργο του Οι Ισπανοι Αναρχικοι, περιγραφει το επιφανες μελος της CNT–FAI, Σαλβαδορ Σεγκουϊ, ως "εναν θαυμαστη του Νιτσεϊκου ατομισμου, εκεινου του superhombreγια τον οποιο 'ολα ειναι επιτρεπτα'." Ο Μπουκτσιν, στην εισαγωγη του 1973 στο εργο του Σαμ Ντολγκοφ Οι Αναρχικες Κολλεκτιβες, περιγραφει μεχρι και την ανακατασκευη της κοινωνιας απο τους εργατες ως ενα Νιτσεϊκο προγραμμα. Ο Μπουκτσιν δε ισχυριζεται οτι "οι εργαζομενοι πρεπει πρωτα να αντιληφθουν τους εαυτους ως ανθρωπινα οντα, οχι ως ταξικα υποκειμενα, ως δημιουργικες προσωπικοτητες, οχι ως προλεταριους, ως αυτοεπιβεβαιουμενα ατομα, οχι ως μαζες . . .(ο) οικονομικος παραγοντας πρεπει να εξανθρωπιστει ακριβως επειδη προκαλωντας μια 'συγγενεια φιλιας' με την εργασιακη διαδικασια, με την μειωση του ρολου της εξαντλητικης εργασιας στις ζωες των παραγωγων, και πραγματι με μια ολικη 'επανεκτιμηση των αξιων' (για να χρησιμοποιησω την φραση του Νιτσε) οπως αυτη αρμοζει στην παραγωγη και την καταναλωση, καθως και στην κοινωνικη και προσωπικη ζωη."

Ενα αλλο μελος της CNT–FAIπου επηρρεαστηκε απο τον Νιτσε ηταν η Φεντερικα Μοντσενι, επιμελητρια της La Revista Blanca, η οποια εγινε αργοτερα γνωστη ως μια απο τους τεσσερις αναρχικους που αποδεχτηκαν υπουργικες θεσεις στην κυβερνηση εθνικης ενοτητας της Ισπανιας. Ο Νιτσε και ο Στιρνερ — καθως και ο δραματουργος Ιψεν κ η αναρχικη γεωγραφος Ελισε Ρεκλους — ηταν οι προσφιλεις της συγγραφεις, συμφωνα με τον Ριτσαρντ Κερν (στο βιβλιο Κοκκινα Χρονια / Μαυρα Χρονια: Μια Πολιτικη Ιστορια του Ισπανικου Αναρχισμου, 1911–1937). Ο Κερν ισχυριζεται οτι η Φεντερικα υποστηριζε οτι η "χειραφετηση των γυναικων θα οδηγησει στην συντομευση της συνειδητοποιησης της κοινωνικης επαναστασης" και πως, "η επανασταση εναντια στον σεξισμο θα επρεπε να προκυψει απο διανοουμενες και μαχητικες 'μελλοντικες – γυναικες.' Συμφωνα με την κατανοηση του Νιτσε απο την Φεντερικα Μοντσενι, "οι γυναικες θα μπορεσουν να καταλαβουν μεσα απο την τεχνη και την λογοτεχνια την αναγκαιοτητα του επαναπροσδιορισμου των ρολων τους."


Ο Ρουντολφ Ροκερ ηταν ενας ακομη απο τους αναρχικους θαυμαστες του Νιτσε. Ο Ροκερ, ενας αναρχικος γεννημενος στην γερμανια, ειχε μετοικησει στην αγγλια το 1895 και εξελιχθηκε σε γνωστο οργανωτη συνδικατων μεταξυ των εκει εβραιων εργατων. Υπερμαχος του αναρχοσυνδικαλισμου, το 1922 βοηθησε στην δημιουργια της A.I.T. (Διεθνης Ενωση Εργατων), το συντονιστικο σωμα των αναρχοσυνδικαλιστικων ενωσεων. Ο Ροκερ ανακαλει συχνα τον Νιτσε στον τομο του Εθνικισμος και Κουλτουρα, αναφερομενος ειδικα σε αυτον προκειμενου να τεκμηριωσει τον ισχυρισμο του οτι ο εθνικισμος και η κρατικη εξουσια προκαλουν καταστροφικες συνεπειες στην κουλτουρα, μιας και η "κουλτουρα ειναι παντα δημιουργικη," ενω, "η εξουσια παντα καταστροφικη." Ο Ροκερ ολοκληρωνει μαλιστα το βιβλιο του με μια φραση του Νιτσε.

Ολοκληρωνοντας, δεν πρεπει να υποτιμηθει η επιρροη του Νιτσε κ στον χωρο των καταστασιακων. Οι καταστασιακοι συχνα συγχεονται ως αναρχικοι, αλλα στην πραγματικοτητα δεν ηταν παρα ο συνδυασμος των ιδεων διαφορων ρευματων της αβαντ γκαρντ (μεταξυ των οποιων το Dada, ο Σουρεαλισμος και ο Λετρισμος) με τον επηρρεασμενο απο τον Χεγκελ "δυτικο" μαρξισμο του Γκεοργκ Λουκατς, του Ανρι Λεφεβρ και αλλων. (Για τις αποψεις του Γκι Ντεμπορ σχετικα με τον αναρχισμο, δειτε τις θεσεις 91–94 στην Κοινωνια του Θεαματος). Συμφωνα με τον Τζοναθαν Πουρκις, ο Τζων Μουρ ισχυριστηκε πως η επιρροη των καταστασιακων αποτελεσε αφετηρια για "ενα δευτερο κυμα αναρχικης σκεψης", την πρωτη ουσιαστικα θεωρητικη στροφη απο τον "κλασσικο" αναρχισμο.

Μια απ τις σημαντικοτερες αυτες στροφες ηταν ενα οντολογικο αλμα: εκει που ο Μαρξ εκτιμουσε οτι η ανθρωπινη φυση καθοριζονταν αποκλειστικα απο την εργασια (το καθιστα σαφες αυτο στα χειρογραφα του 1844), οι καταστασιακοι αντιληφθηκαν την ανθρωποτητα ως ουσιαστικα εκστατικη και δημιουργικη. Εκεινοι, οπως και ο Νιτσε, θεωρησαν οτι δεν ειναι ο ο εργατης, αλλα ο καλλιτεχνης το προτυπο τους για το νεο επαναστατικο υποκειμενο. Οσοι ακολουθησαν την παραδοση των Καταστασιακων δε, οπως ο Χακιμ Μπεϊ, διατηρουν μια συγγενεια με τον Νιτσε σε αυτην ακριβως την βαση. Ενω και ο Φρεντι Περλμαν θα ειχε εκτιμησει την συμβουλη του φιλοσοφου στο Ταδε Εφη Ζαρατουστρα, και να αποφυγει ολους τους "αντισυμβατικους" ανθρωπους που "κοιταζουν πικραμενοι την ζωη," γιατι "εχουν βαρια ποδαρια και κρυες καρδιες: μιας και δεν ξερουν να χορευουν."

Απο οτι φαινεται λοιπον δεν ειναι αναγκαιο να συνδυασει κανεις τον Νιτσε με τον αναρχισμο: ειναι ηδη ενωμενοι και εχουμε ηδη κληρονομησει τους καρπους της ενωσης τους.

apo:http://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=1112402